Η εσπερίδα που διοργάνωσε η Επιστημονική Εταιρεία Εγκυκλοπαιδιστών Ελαιοκομίας (4Ε) με θέμα «Οι Αρωματικοί Υδρογονάνθρακες Ορυκτελαίων (MOAH) απειλούν την ελαιοκομία. Ενημέρωση – Συζήτηση – Προτάσεις» (ΕΣΗΕΑ, 8/12/2025), αποδείχθηκε ένα σεμινάριο εκλαϊκευμένης γνώσης στο οποίο συμμετείχαν εκπρόσωποι της Πολιτείας, των επαγγελματικών κλάδων ελαιολάδου και του πυρηνελαίου, Περιφερειών, της επιστημονικής κοινότητας, σε ένα γόνιμο διάλογο, που ανέδειξε τη σοβαρότητα του προβλήματος. Δεν είναι υπερβολή η διαπίστωση ότι οι ΜΟΑΗ αποτελούν μια σοβαρή απειλή, μια «ευλογιά του ελαιολάδου».
Ο υφ. ΑΑΤ, κύριος Γιάννης Ανδριανός, χαρακτήρισε το ζήτημα ως πολυπαραγοντικό και εξήγγειλε τη βούληση για σύσταση ενός ad hoc σχήματος συνεργασίας όλων των εμπλεκόμενων (κρατικών αρχών επιστημονικής κοινότητας), με σκοπό την τεκμηρίωση μιας εθνικής θέσης.
Η πρώην Υπουργός Πολιτισμού και Πρόεδρος του ΕΟΤ, κυρία Άντζελα Γκερέκου, περιέγραψε το όραμα ανάδειξης του ελληνικού ελαιολάδου ως ένα «ίαμα», το οποίο πρέπει να προβάλλουμε διεθνώς διαφυλάσσοντας την ποιότητά του.
Ο Πρόεδρος του ΣΕΒΙΤΕΛ, κύριος Κώστας Κουτσιούμπης, χαιρέτησε με τη σειρά του την εκδήλωση ως ένα βήμα συνεργασίας, ζητώντας την επιτάχυνση της λήψης μέτρων, προκειμένου να αποφευχθούν οι συνέπειες από τη θεσμοθέτηση των ορίων, σύμφωνα με το προσχέδιο του κανονισμού της Κομισιόν.
Ο ομότιμος καθηγητής Βιοχημείας και Χημείας Τροφίμων του ΕΚΠΑ, κύριος Κωνσταντίνος Δημόπουλος, μέλος της 4Ε, έχει σηκώσει όλο το βάρος της τεκμηρίωσης των θέσεων της 4Ε και της αλληλογραφίας με την Επιτροπή (Κομισιόν). Αναφέρθηκε στο ιστορικό του θέματος που ανάγεται στην δεκαετία του 2000, οπότε είχε εμπλακεί και αυτός. Εξήγησε τις διαφορές μεταξύ της επιμόλυνσης από τοξικούς υδρογονάνθρακες (PAH) που προέρχονται από καυσαέρια, για την οποία θεσπίστηκαν όρια και μέθοδοι ανάλυσης, και των αρωματικών υδρογονανθράκων από ορυκτέλαια (ΜΟΑΗ) ζήτημα που παραμένει ανοιχτό και συζητιέται ακόμη.
Επίσης πρέπει να γίνει διάκριση μεταξύ των μη τοξικών MOSH και των ΜΟΑΗ, οι οποίοι ανάλογα με τον αριθμό των δακτυλίων και τη χημική τους σύσταση μπορεί να είναι τοξικοί προκαλώντας καρκίνο.
Η 4Ε συμμετείχε στον δημόσιο ευρωπαϊκό διάλογο παρεμβαίνοντας εξαρχής με έγγραφό της προς την Επιτροπή (Κομισιόν) την 27/2/2024 και μετέπειτα την 23/10/2025, τα οποία κοινοποιήθηκαν από την Κομισιόν σε όλους τους υπόλοιπους κρατικούς και μη φορείς που συμμετέχουν στο διάλογο.
Βασικοί άξονες της παρέμβασης της 4Ε αποτελούν:
α) Η μέθοδος που προτείνεται από την Κομισιόν για τον προσδιορισμό των ΜΟΑΗ είναι μη αξιόπιστη διότι συν-προσδιορίζει και ενδογενή συστατικά του ελαιόκαρπου που όμως δεν είναι τοξικά. Το πρόβλημα γίνεται ακόμη πιο έντονο στο πυρηνέλαιο λόγω της συμπύκνωσης κατά την επεξεργασία του.
β) Ο νομοθέτης δεν μπορεί να επιβάλλει επιστημονικά αυθαίρετους περιορισμούς, που θα κατέστρεφαν έναν τομέα ζωτικής σημασίας για τις μεσογειακές χώρες όπως η ελαιοκαλλιέργεια, αλλά ούτε και να στερήσει από τους καταναλωτές ένα προϊόν υψηλής θρεπτικής αξίας χωρίς επιστημονικά τεκμηριωμένη βεβαιότητα σχετικά με την παρουσία πραγματικών τοξικών ουσιών. Μια τέτοια απόφαση θα παραβίαζε την «Αρχή της Αναγκαιότητας», θεμελιώδη αρχή του του Ευρωπαϊκού Δικαίου.
Για τους παραπάνω λόγους η 4Ε προτείνει:
α) Την καθιέρωση μιας αξιόπιστης μεθόδου προσδιορισμού των ΜΟΑΗ, η οποία να προσδιορίζει μόνο τους αποδεδειγμένα τοξικούς δακτυλίους και να είναι σύμφωνη με την επιστημονική βιβλιογραφία και αποδεκτή από τους Ευρωπαίους επιστήμονες. Εναλλακτικά, εφόσον ο εξοπλισμός και η μέθοδος αυτή κρίνονται ως υπερβολικά δαπανηροί, τότε μπορούν να υιοθετηθούν οι κατευθυντήριες γραμμές του JRC ώστε σε περίπτωση ανίχνευσης ΜΟΑΗ με την αρχική μέθοδο της Κομισιόν τότε να απαιτείται η δαπανηρή μέθοδος για τον προσδιορισμό των αποδεδειγμένα τοξικών δακτυλίων.
β) Θα πρέπει λοιπόν να γίνει μια έρευνα πεδίου ώστε με βάση τις ορθές καλλιεργητικές και βιομηχανικές πρακτικές, πρώτα να αποκλειστεί η όποια περίπτωση επιμόλυνσης και μετά με βάση τα δεδομένα που θα προκύψουν να καθοριστούν, αντικειμενικά και επιστημονικά, τα όρια για τους ΜΟΑΗ στο ελαιόλαδο και πυρηνέλαιο.
Η κυρία Γεωργία Κυριακοπούλου, εκπρόσωπος της εταιρείας εμπορίας χύδην ελαιολάδου Hellas Oil και Γ.Γ. του υπό ίδρυση Συνδέσμου Παραγωγής Εμπορίας Τυποποίησης Ελληνικού Ελαιολάδου (ΣΥΠΕΤΕΕΛ) επεσήμανε ότι όλοι οι επί μέρους κρίκοι της αλυσίδας αξίας του ελαιολάδου θα πρέπει να συνεργάζονται έχοντας κοινή τους ευθύνη την προστασία της ποιότητας του ελαιολάδου. Ειδικότερα για το ζήτημα των ΜΟΑΗ ανέλυσε τους τρεις μεγάλους κινδύνους. Πρώτον, να αποκλειστεί ένα τμήμα του (εξαιρετικού) παρθένου ελαιολάδου. Δεύτερον, να αποκλειστεί το πυρηνέλαιο από την τροφική αλυσίδα μετατρεπόμενο σε άνευ αξίας απόβλητο για την παραγωγή ενέργειας (βιοντίζελ). Τρίτον, να κατηγορηθεί σαν καρκινογόνο, άρα να πληγεί η παγκόσμια εικόνα του ελαιολάδου ως η κατεξοχήν υγιεινή λιπαρή ουσία, η κινητήριος δηλαδή δύναμη της αύξησης της κατανάλωσής του.
Η κυρία Έφη Χριστοπούλου, χημικός - γευσιγνώστρια, εμπειρογνώμων της ΕΕ και του IOC, μέλος της 4Ε, απαρίθμησε και ανέλυσε όλους τους επιμολυντές, μεταξύ άλλων και των ΜΟΑΗ, τους παράγοντες δημιουργίας τους, καθώς και τις καλές πρακτικές αποφυγής τους. Έδωσε μάλιστα τα όρια των ΜΟΑΗ σύμφωνα με το χρονοδιάγραμμα του υπό συζήτηση κανονισμού. Από 1/1/2027 για το παρθένο ελαιόλαδο τα 4 mg/κιλό και από 1/1/2028 τα 2 mg/κιλό, ενώ για το πυρηνέλαιο από 1/1/2028 τα 10 mg/κιλό, τα οποία μειώνονται σε 5 την mg 1/1/2029 και 2 mg/κιλό την 1/1/2030.
Ο κύριος Γιώργος Μπουραζάνης, γεωπόνος, γενικός διευθυντής όλων των ΔΑΟΚ Πελοποννήσου εκπροσώπησε την Περιφέρεια. Μετά από μια στατιστική «ακτινογραφία» της βαρύτητας της ελαιοκαλλιέργειας για την Πελοπόννησο, περιέγραψε «τον αγώνα δρόμου» που διεξάγεται από το 1970 για την ποιότητα. Ο χρόνος, το χρήμα και το μορφωτικό επίπεδο προσδιορίζουν το τελικό αποτέλεσμα, που είναι η συνισταμένη της τεχνολογίας, της επιστήμης, της πολιτικής, της νομοθεσίας και των ομάδων πίεσης (lobbying). Εν κατακλείδι, κάλεσε όλους τους εμπλεκόμενους στην αλυσίδα αξίας του ελαιολάδου να δημιουργήσουν μια κατάσταση αμοιβαίας ωφέλειας για όλους γιατί διαφορετικά, νομοτελειακά θα εκλείψει το προϊόν.
Στο σημείο αυτό ολοκληρώθηκαν οι βασικές ομιλίες και επακολούθησε ένας γόνιμος διάλογος.
Κωστ. Αντωνόπουλος – Γ. Γ. του ΣΕΒΙΤΕΛ:
Ο ΣΕΒΙΤΕΛ αποδέχεται τις απόψεις των επιστημόνων της 4Ε και, μέσω της Fedolive (Συνομοσπονδία Ευρωπαϊκής Βιομηχανίας Ελαίων), προσπαθεί να επιτύχει ένα κοινό μέτωπο όλων των συνδέσμων των ελαιοκομικών χωρών. Το αρνητικό είναι ότι δεν υπάρχουν ευήκοα ώτα στην Κομισιόν για αυτές τις θέσεις, επειδή η ανάγκη για τον κανονισμό προέκυψε από μη κερδοσκοπικές οργανώσεις και όχι από επιστήμονες. Ο κανονισμός μάλλον οδεύει προςψήφιση. Ωστόσο, σημασία έχει και η δική μας στάση και αντίδραση.
Για το πυρηνέλαιο:
Ο συντονιστής της εκδήλωσης, Βασίλης Ζαμπούνης, έθεσε το ερώτημα του πυρηνελαίου, κατά πόσο θα «επιβιώσει» ως τρόφιμο ή θα αναγκαστεί να οδηγηθεί ως απόβλητο στην παραγωγή ενέργειας επιδοτούμενου βιοντίζελ. Στην περίπτωση αυτή πέραν των όποιων οικολογικών προβλημάτων που αναπόφευκτα δημιουργούνται κατά την επεξεργασία των ελαιοτριβείων, η απώλεια του εσόδου από τον ελαιοπυρήνα δεν θα επιμεριστεί με τρόπο ασύμφορο και αβάσταχτο αρχικά στους πυρηνελαιουργούς αλλά και στη συνέχεια στους προηγούμενους κρίκους της αλυσίδας αξίας, δηλαδή τα ελαιοτριβεία και τελικά τους παραγωγούς;
Κωστ. Αντωνόπουλος, ΜΙΝΕΡΒΑ, ΣΕΒΙΤΕΛ:
Η μοίρα της βιομηχανίας είναι να συμμορφώνεται. Έτσι, αν ο κανονισμός ισχύσει και το πυρηνέλαιο δεν μπορέσει να συμμορφωθεί, θα πάψει μετά από πολλές δεκαετίες να είναι βρώσιμο έλαιο με σημαντική οικονομική αξία.
Μανώλ. Γιαννούλης, Πυρηνελαιουργείο ΕΛΣΑΠ, ΣΠΕΛ:
Η Ιταλία έχει απαγορεύσει τη χρήση ελαιοπυρήνα σε εγκαταστάσεις βιοαερίου. Το πυρηνελαιουργείο μπορεί μόνο να είναι εξαιρετικά σχολαστικό και να εξασφαλίσει αντίστοιχη συνεργασία και από τα ελαιοτριβεία. Η πολιτεία έχει αποτύχει στην ενημέρωση των παραγωγών, καθώς το πρόβλημα ξεκινάει από το χωράφι. Το δύσκολο είναι να πείσουμε τους αγρότες, και η πολιτεία δεν έχει κάνει απολύτως τίποτα. Έχουμε ζητήσει επανειλημμένως από το Υπουργείο να κινητοποιηθούν οι ΔΑΟΚ και η απάντηση ήταν ότι στην ιστοσελίδα του Υπουργείου έχουν αναρτηθεί οι απαραίτητες συστάσεις. Το Τμήμα Ελαίας στο Υπουργείο αυτή τη στιγμή έχει μία προϊσταμένη που απουσιάζει για προσωπικούς λόγους και έναν υπάλληλο που μάλλον έχει συνταξιοδοτηθεί και δεν έχει εμφανιστεί ακόμη αντικαταστάτης του.
Ως σύνδεσμος πυρηνελαιουργών έχουμε ενημερώσει τα μέλη μας εδώ και 3 χρόνια για το σημαντικό αυτό ζήτημα και έχουμε δοκιμάσει πολλά λιπαντικά, γιατί το θέμα της λίπανσης είναι κρίσιμο. Όμως το πυρηνελαιουργείο δεν μπορεί να κάνει κάτι για τη μόλυνση στα προηγούμενα στάδια (χωράφι, ελαιοτριβεία), οπότε είμαστε «όμηροι» των προηγούμενων.
Αθαν. Μαργέλης, Πυρηνελαιουργείο ΜΕΣΣΗΝΙΑΚΗ ΑΒΕΕ: Με συγκεκριμένα παραδείγματα κατέδειξε τη σημασία και τον ιδιαίτερο ρόλο του πυρηνελαιουργείου, το οποίο σε συνεχή αδιάκοπη βάση παραλαμβάνει από 70 κατά μέσο όρο ελαιοτριβεία τον ελαιοπυρήνα υγρασίας 70%. Το μέγεθος της οικολογικής απορρόφησης καταδεικνύεται αν αναλογιστούμε ότι το οργανικό φορτίο 2 μόνο ελαιοτριβείων ισοδυναμεί με τον βιολογικό καθαρισμό μιας πόλης 50.000 κατοίκων. Αν το πυρηνέλαιο και ο πυρήνας χάσουν λόγω των ορίων των ΜΟΑΗ την οικονομική αξία που έχουν σήμερα τότε το «δικαίωμα» που εισπράττει το ελαιοτριβείο αναγκαστικά θα αυξηθεί από 10% και θα επιβαρύνει τους ελαιοπαραγωγούς.
Φωτεινή Χατζέλη, Πυρηνελαιουργείο Κ. ΧΑΤΖΕΛΗΣ ΑΕ:
Το ελαιόλαδο και το πυρηνέλαιο δεν είναι δύο απλά προϊόντα αλλά δύο εθνικά προϊόντα, τα οποία επειδή εξάγονται, φέρνουν χρήμα στον τόπο μας. Στον ελαιοπαραγωγό το θέμα δεν έχει φτάσει∙ αισθάνονται ότι δεν τους αφορά και θεωρούν ότι είναι μόνο θέμα των πυρηνελαιουργείων. Όμως δεν είναι έτσι.
Αν τα πυρηνελαιουργεία δεν μπορέσουν πλέον να πουλούν το πυρηνέλαιο ως τρόφιμο, αυτό θα επηρεάσει και τα προηγούμενα στάδια: θα μειωθούν τα έσοδα των ελαιουργείων αλλά και των ελαιοπαραγωγών. Ο κλάδος μας διατρέχει έναν κίνδυνο και είναι πολύ σημαντικό να επιμείνουμε – το θέμα αφορά όλους μας. Ορθώς λοιπόν αμφισβητούνται τα όρια των ΜΟΑΗ και πρέπει ενωμένοι όλοι να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα.
Η κυρία Καίτη Πολυμέρου - Καμηλάκη, αντιπρόεδρος της 4Ε, έθεσε το θέμα των βιολογικών ελαιολάδων, αναρωτήθηκε μήπως το ζήτημα των ΜΟΑΗ οφείλεται στη γενικευμένη ρύπανση προτείνοντας σαν βασικό βήμα την εκπαίδευση όλων των εμπλεκομένων.
Η κυρία Γεωργία Κυριακοπούλου επεσήμανε ότι μετά την συγκέντρωση που έγινε στον Δήμο Ηλείας και παρά τις δυσκολίες, τις καθυστερήσεις και τις ελλιπείς ενημερώσεις, τα αποτελέσματα για τον Δήμο μας ήταν θετικά. Από τιμές MOAH 6–6,5 κατεβήκαμε στα 3 mg. Από τις ΔΑΟΚ θα έπρεπε να γίνονται πολύ πιο συχνές ενημερώσεις.
Η κυρία Διονυσία Στεφανίτση, προϊσταμένη του Γενικού Χημείου του Κράτους κατέθεσε στην συζήτηση κρίσιμη πληροφόρηση. Η ψηφοφορία της 15/12 ακυρώθηκε επειδή ο κανονισμός βρίσκεται ακόμη υπό εσωτερική διαβούλευση στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Δεν γνωρίζουμε αν θα τεθεί προς ψηφοφορία τον Φεβρουάριο. Αν δεν ψηφιστεί εγκαίρως, αυτό θα οδηγήσει σε περαιτέρω αναβολή της έναρξης ισχύος του.
Οι ισπανικές Αρχές έχουν συμβάλλει σημαντικά, αποτελούν το μοναδικό κράτος-μέλος που έχει παρουσιάσει τόσο εκτενή επιστημονικά στοιχεία, και δεν συμφωνούν με τον κανονισμό. Υπάρχει μια τάση συνεργασίας των βασικών ελαιοπαραγωγικών χωρών ώστε να μετατεθεί η έναρξη εφαρμογής του.
Πράγματι υπάρχουν μεγάλα προβλήματα με τις μεθόδους και τις τεχνικές. Τα περισσότερα εργαστήρια στην Ελλάδα και την Ευρώπη χρησιμοποιούν μόνο την τεχνική LCGC-FID, όπου φαίνεται πως συνπροσδιορίζονται και ενώσεις που δεν θα έπρεπε. Μαζί με τον κανονισμό για τα όρια θα υποβληθεί και σχέδιο κανονισμού για τις μεθόδους που πρέπει να χρησιμοποιούνται. Αυτό οδηγεί σε εξαιρετικά ακριβό εξοπλισμό.
Το Γενικό Χημείο του Κράτους έχει ήδη προμηθευτεί το πρώτο όργανο και ευελπιστεί ότι στις αρχές του ’27 θα διαθέτει και αέρια χρωματογραφία δύο διαστάσεων. Το εργαστήριό μας, ως εθνικό εργαστήριο αναφοράς για βιομηχανικούς ρυπαντές, θα λειτουργεί και ως διαιτητής σε διαδικασίες αμφισβήτησης. Το ερώτημα είναι πόσα εργαστήρια σε όλη την Ευρώπη θα έχουν στη διάθεσή τους τέτοιο εξοπλισμό.
Συζητείται η εξαίρεση του λαμπάντε, αλλά δεν υπάρχει σαφής εικόνα για τη στάση της Επιτροπής. Για το ακατέργαστο πυρηνέλαιο έχει επίσης γίνει πρόταση εξαίρεσης.
Στο σημείο αυτό παρεμβαίνει ο καθηγητής κος Κ. Δημόπουλος σχολιάζοντας ότι η 4Ε ευελπιστεί ότι η Κομισιόν θα επανεξετάσει το θέμα, διότι κανείς δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι η Κομισιόν αγνοεί επιστημονικές μελέτες ή ότι λειτουργεί υπό άλλα συμφέροντα.
Ο κος Κ. Κουτσιούμπης, πρόεδρος ΣΕΒΙΤΕΛ, υποστήριξε πως δεν τίθεται θέμα διαφοροποίησης των ορίων των ΜΟΑΗ. Αυτό που πρέπει να κάνουμε είναι να αποφασίσουμε πρακτικά πώς θα κινηθούμε, διότι τα όρια θα εφαρμοστούν. Καλό θα ήταν όλοι να συνταχθούμε πίσω από μια κοινή προσπάθεια και να πείσουμε την πολιτεία να ενημερώσει με συγκεκριμένες δράσεις. Αλλιώς, στο τέλος θα αναρωτιόμαστε «τι κακό πάθαμε» όταν χαθεί το ελληνικό ελαιόλαδο από την αγορά.
Ως ΣΕΒΙΤΕΛ έχουμε καταθέσει συγκεκριμένο υπόμνημα, μέσω του κ. Γρηγόρη Βάρρα, συμβούλου του πρωθυπουργού κυρίου Μητσοτάκη αλλά δεν έχουμε λάβει καμία ενημέρωση. Ο ιδιωτικός τομέας μόνος του δεν μπορεί να λύσει αυτά τα ζητήματα. Άρα πρέπει να συνταχθούμε όλοι ώστε να πιέσουμε την πολιτεία.
Διευκρινιστικές ερωτήσεις του ομ. καθηγητή ΓΠΑ, μέλους της 4Ε, κου Στ. Βέμμου προς τους χημικούς.
Όταν ο καρπός δεν έχει μολυνθεί τότε οι συγκεντρώσεις που ανιχνεύονται είναι πολύ μικρές. Άρα με ορθές πρακτικές θα μειωθεί το πρόβλημα επαρκώς; Εάν ο καρπός δεν έχει επιμόλυνση, πώς αυξάνονται τόσο οι συγκεντρώσεις στο πυρηνέλαιο; Ο κ. Δημόπουλος ανέφερε ότι τα καυσαέρια έχουν διαφορετικούς υδρογονάνθρακες.Τα σπορέλαια έχουν διαφορετική περιεκτικότητα σε υδρογονάνθρακες. Πώς διαφέρουν αυτοί από εκείνους του ελαιολάδου; Επειδή έχουμε ελαιώνες σε αστικά περιβάλλοντα, τα καυσαέρια τα επιμολύνουν;
Πρότεινε να επιμείνουμε στη συνεργασία με επιστήμονες από Ιταλία και Ισπανία, ώστε να διευκρινιστούν οι μέθοδοι ανίχνευσης και να συσταθεί μια επιτροπή που θα πιέσει για το ζήτημα. Θα συμφωνήσω ότι οι παραγωγοί δεν γνωρίζουν το θέμα. Θα έπρεπε να έχουν γίνει αναλύσεις από διάφορα μέρη της Ελλάδας, για να εντοπιστεί γεωγραφικά το πρόβλημα.
Ο κύριος Κ. Δημόπουλος επιβεβαίωσε ότιοι ελιές σε αστικά περιβάλλοντα πράγματι εμφανίζουν υψηλές συγκεντρώσεις σε υδρογονάνθρακες των καυσαερίων. Επίσης ότι οι υδρογονάνθρακες των καυσαερίων είναι πολύ πιο τοξικοί και διαφέρουν εκείνων της πετρελαϊκής προέλευσης λόγω του διαφορετικού τρόπου που σχηματίστηκαν. Σε ό,τι αφορά στο πυρηνέλαιο περιέχει ενδογενή συστατικά του ελαιόκαρπου, τα οποία ελευθερώνονται πολύ λίγο στο ελαιόλαδο, επομένως η ποσοστιαία αναλογία στο πυρηνέλαιο εμφανίζεται υψηλότερη σε σχέση με το ελαιόλαδο, όπως συμβαίνει και με τα αποξηραμένα φρούτα όταν απομακρύνεται το νερό. Στα σπορέλαια επίσης εντοπίζονται μεγάλες συγκεντρώσεις που προσδιορίζονται ΣΑΝ τοξικοί υδρογονάνθρακες και θα πρέπει όταν υπερβαίνουν το επιτρεπόμενο όριο να καταφεύγουμε στην ακριβή μέθοδο μέτρησης, ώστε να βεβαιώνεται ότι είναι τοξικοί υδρογονάνθρακες.
Για το θέμα της ενημέρωσης το οποίο τέθηκε επιτακτικά από πολλούς ομιλητές ο κύριος Β. Ζαμπούνης υπενθύμισε ότι εκτός από τις δυνατότητες της πολιτείας υπάρχει και ο ιδιωτικός τομέας των Μέσων Ενημέρωσης, ο οποίος διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην ενημέρωση των παραγωγών, των ελαιοτριβέων και γενικότερα του ελαιοκομικού τομέα. Ο δε κύριος Γ. Μπουραζάνης αφού ανέφερε ότι εκτός των ΜΟΑΗ η ΔΑΟΚ έχει πάνω από 250 υπηρεσίες για τον πολίτη, υπογράμμισε ότι η νέα γενιά αγροτών αποτελείται από ανθρώπους με πτυχία, οι οποίοι στρέφονται όλο και περισσότερο στον γεωπόνο–σύμβουλό τους. Το κέντρο του ζητήματος είναι ο άνθρωπος∙ δεν πρέπει να θεωρούμε ότι όλοι οι αγρότες είναι ίδιοι και δεν εκπαιδεύονται.
Στο σημείο αυτό ο συντονιστής της συζήτησης και πρόεδρος της 4Ε, Βασίλης Ζαμπούνης αφού ευχαρίστησε όλους και όλες για την παρουσία και τη συνεισφορά τους, κήρυξε τη λήξη της εκδήλωσης.
