Κωνσταντίνος Καζαντζής & Γεώργιος Παντελίδης | ΕΛ.Γ.Ο. “ΔΗΜΗΤΡΑ” | Ινστιτούτο Γενετικής Βελτίωσης και Φυτογενετικών Πόρων, Τμήμα Φυλλοβόλων Οπωροφόρων Δένδρων Νάουσας
O Κράταιγος ή Τρικουκκιά ή Μουρτζιά ή Μπουρμπουτζελιά ή Κοκτσιά ή Τσιατσιά ή Ξαγκαθιά, ή Βουρβουλιά ή Μουμουτζελιά ή Κουδουμηλιά, κ.ά. (Crataegus spp. L., Οικογένεια: Rosaceae) είναι ένας φυλλοβόλος θάμνος ή μικρό δένδρο, τα είδη του οποίου είναι αρκετά εξαπλωμένα ως αυτοφυή στο εύκρατο μέρος του βόρειου ημισφαιρίου του πλανήτη.
Στην Ελλάδα απαντάται σε υγρά, αργιλώδη έως ασβεστώδη εδάφη, σε δάση, παρυφές αγρών, φράκτες, κ.λπ. Η ονομασία του γένους προέρχεται από την ελληνική λέξη “κράτος” που συνειρμικά σημαίνει δύναμη, λόγω του ισχυρού ξύλου που αποδίδει και των φερόμενων άκανθων επί των βλαστών.
Στη χώρα μας μπορεί να βρεθούν ως αυτοφυή τα εξής είδη Κράταιγου: Crataegus monogyna, C. pentagyna, C. pycnoloba, C. oxyacantha, C. heldreichii, C. orientalis, C. azarolus (και η παραλλαγή αυτού C. pontica) και C. rhipidophylla. Κατά τον καθηγητή Δ. Καββαδά στο Εικονογραφημένο Βοτανικό Φυτολογικό Λεξικό, αναφέρεται και το είδος C. laciniata, ως εξαπλωμένο στη χώρα μας αλλά δεν μπορέσαμε να το διασταυρώσουμε με νεότερες αναφορές.
Το φυτό μπορεί να φτάσει τα 9 μέτρα ύψος (ανάλογα με το είδος που συναντάται στη χώρα μας), είναι συνήθως ακανθοφόρο και πολύκλαδο, με διαφόρων βαθμών χνουδωτά κλαδιά. Τα περισσότερα είδη της Ελλάδας είναι ανθεκτικά στην ξηρασία.
Τα φύλλα του είναι ανοιχτού πράσινου χρώματος, έλοβα (με 3-7 λοβούς) ή πτεροσχιδή, μήκους 2-5 εκατοστών (Φωτογραφία 2).
Τα άνθη του είναι ερμαφρόδιτα, λευκά ή ρόδινα, εύοσμα, εκπτύσσονται σε κόρυμβους, ο κάλυκάς τους έχει πέντε μόνιμους βραχείς λοβούς και η στεφάνη αποτελείται από πέντε πέταλα, συνήθως υποστρόγγυλου σχήματος (Φωτογραφία 1).
Φωτογραφία 1. Άνθη Κράταιγου.
Ο καρπός του είναι μικρού μεγέθους, δρύπη, υποσφαιρικός έως σφαιρικός, διαφόρων αποχρώσεων του κόκκινου έως κίτρινου χρώματος (πάντα ανάλογα με το είδος), φέρει ομφαλό στην κορυφή (στεφανούμενος από τους αποξηραμένους λοβούς του κάλυκα του άνθους), με 1-5 πυρήνες (Φωτογραφία 2).
Φωτογραφία 2. Βλαστός, φύλλα και καρποί Κράταιγου.
Τα περισσότερα είδη Κράταιγου έχουν καλλωπιστική αξία, κατάλληλα για χρήση σε κήπους και πάρκα, μιας και έχουν όμορφα και εύοσμα άνθη, ζωηρόχρωμους καρπούς που μπορεί να παραμείνουν επί μακρόν ανηρτημένοι στο δένδρο και τα φύλλα του λαμβάνουν γραφικές αποχρώσεις κατά το Φθινόπωρο. Επίσης μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως φυτοφράχτες, λόγω της ύπαρξης άκανθων, καθώς και το ότι μπορούν να διαμορφωθούν εύκολα σε οποιοδήποτε σχήμα με το κλάδεμα.
Από καλλιεργητικής απόψεως, ο Κράταιγος έχει χρησιμοποιηθεί κατά το παρελθόν ως υποκείμενο Μουσμουλιάς (Μεσπιλέας της γερμανικής) και Αχλαδιάς (κυρίως τα είδη Crataegus oxyacantha και C. azarolus).
Δεν θα πρέπει να παραβλέπεται και η μεγάλη οικολογική του αξία ως αυτοφυής, γιατί ο καρπός του αποτελεί τροφή για πολλά άγρια πτηνά και θηλαστικά, καθώς και ότι τα άνθη του είναι σημαντικά για πολλά έντομα που τρέφονται με νέκταρ.
Η μεγάλη του χρηστική αξία όμως είναι στο βοτανοθεραπευτικό τομέα (κυρίως υπό μορφή τσαγιού), λόγω των περιεχόμενων αγγειοδιασταλτικών και καρδιοτονωτικών ουσιών των ανθέων, φύλλων και καρπών (βιοφλαβονοειδή, λευκο-ανθοκυανιδίνες, τριμεθυλαμίνη, τριτερπενικά παράγωγα, τανίνες, σαπωνίνες, πολυφαινόλες, κουμαρίνες, κ.ά.), με ευεργετικές επιδράσεις στην υπέρταση, τη στηθάγχη και γενικώς στις παθήσεις της καρδιάς και του κυκλοφορικού συστήματος (κυρίως τα είδη Crataegus monogyna, C. oxyacantha και C. heldreichii). Άλλες ιδιότητες που αποδίδονται στον Κράταιγο είναι η αγχολυτική, καταπραϋντική και σπασμολυτική δράση. Από πλευράς κλινικών δοκιμών, επιβεβαιώθηκε η δράση του Κράταιγου στη βελτίωση των καρδιακών παλμών και στη μείωση της πίεσης του αίματος.
Ο Κράταιγος μπορεί να καλλιεργηθεί εύκολα, δεν έχει ιδιαίτερες ανάγκες σε καλλιεργητικές φροντίδες, πολλαπλασιάζεται με μοσχεύματα και σπόρους και μπορεί να αποδώσει εισόδημα στις αγορές βοτάνων και εναλλακτικής ιατρικής, κατόπιν έρευνας αγοράς φυσικά. Θα πρέπει να αντιμετωπίζεται με προσοχή η κατανάλωσή του (όπως και κάθε βοτάνου) και συμβουλευόμενοι τους αρμόδιους ιατρούς, γιατί π.χ. αν λαμβάνεται θεραπευτική αγωγή για την υπέρταση, η κατανάλωση Κράταιγου μπορεί να επιφέρει υπόταση. Επίσης χρησιμοποιείται από τη φαρμακοβιομηχανία ως κύριο ή επιμέρους συστατικό σε συμπληρώματα διατροφής.
Πηγή:blog.farmacon.gr
