Για τρίτη συνεχή χρονιά η ελληνική κτηνοτροφία και ιδιαίτερα η αιγοπροβατοτροφία πλήττεται βαθιά. Μετά τις φυσικές καταστροφές του 2022 και του 2023 (πυρκαγιές, Daniel) όπου χάθηκαν χιλιάδες αιγοπρόβατα και την Πανώλη των Μικρών Μηρυκαστικών του 2024 όπου επίσης χιλιάδες θανατώθηκαν υποχρεωτικά για την αποτροπή μετάδοσης της νόσου, ήρθε το νόσημα της ευλογιάς για να αποκαρδιώσει τελείως όσους (παραγωγούς και επιστήμονες) ασχολούνται ΑΚΟΜΗ με την αιγοπροβατοτροφία στην Ελλάδα. Κι αν η πρώτη πληγή (φυσικές καταστροφές) ήταν ένα έκτακτο καιρικό φαινόμενο, οι επόμενες δυο ήταν αποτελέσματα χρόνιων ελλείψεων και παθογενειών της ελληνικής κτηνοτροφίας:
το παράνομο εμπόριο ζώων, η αδυναμία πάταξής του και η ατιμωρησία,
η έλλειψη δημόσιων δομών διαχείρισης αναπαραγωγικού κεφαλαίου (πολιτικά υποτιμημένες και υποστελεχωμένες δομές των κέντρων Τεχνητής Σπερματέγχυσης και Γενετικής Βελτίωσης), η οποία πλέον έχει περιέλθει αποκλειστικά στον ιδιωτικό τομέα και τους εμπόρους,
η κακή κατάσταση των σταβλικών εγκαταστάσεων (παρόλα τα επενδυτικά προγράμματα για εκσυγχρονισμό),
η αδειοδότηση σταβλικών εγκαταστάσεων με συνέχεις νομοθετικές παρεκκλίσεις,
η αδυναμία τήρησης μέτρων βιοασφάλειας (μονάδες χωρίς περίφραξη, τροχόλουτρα κ.α.),
η έλλειψη εκπαίδευσης των κτηνοτρόφων ως προς την αναγκαιότητα έγκαιρης δήλωσης των ύποπτων κρουσμάτων για νοσήματα υποχρεωτικής δήλωσης και τήρησης των απαραίτητων μέτρων βιοασφάλειας,
η μη ενθάρρυνση και υποστήριξη (μέσω καλύτερων οικονομικών ανταμοιβών) των γαλακτοβιομηχανιών προς τους κτηνοτρόφους με τους οποίους συνεργάζονται, προκειμένου αυτοί να λαμβάνουν και να τηρούν τα μέτρα βιοασφάλειας και να εκσυγχρονίζουν τις σταβλικές εγκαταστάσεις τους,
η ένταξη των οικονομικών αποζημιώσεων για την καταπολέμηση των ασθενειών των ζώων στο Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων και οι καθυστερήσεις που εμφανίζονται στις αποζημιώσεις από τις υποχρεωτικές καταστροφές ζωικού κεφαλαίου.
Σε μια τέτοια κατάσταση καλούνται συνεχώς οι ήδη υποστελεχωμένες δημόσιες κτηνιατρικές υπηρεσίες να σταματήσουν επικίνδυνα εξωτικά ιογενή νοσήματα που επιφέρουν επώδυνα μέτρα διεθνώς, βασιζόμενες στην υπέρβαση δυνάμεων και στον ηρωισμό του κλάδου. Όμως, οι σύγχρονες
χώρες που προστατεύουν και στηρίζουν την κτηνοτροφική τους παραγωγή, την διατροφική αυτάρκεια και την αγροτική οικονομία, δεν αναζητούν απελπισμένα «ήρωες» αλλά στελεχώνουν έγκαιρα και επαρκώς τις υπηρεσίες τους με τους αρμόδιους επιστήμονες που παρακολουθούν την εξέλιξη των δυνητικών κινδύνων και, με βάση την ανάλυση επικινδυνότητας, εισηγούνται (και εισακούονται) την αναδιοργάνωση και αναθεώρηση των επιχειρησιακών σχεδίων δράσης.
Η ελληνική πολιτεία, λοιπόν, έπρεπε να ακούσει τους γεωτεχνικούς επιστήμονες και ειδικά τους κτηνιάτρους που επαναλάμβαναν,στις ελάχιστες ευκαιρίες που τους δόθηκε δημόσιος λόγος, πως το περσινό “success story” της Πανώλης ανέδειξε όλες τις ελλείψεις και τις αδυναμίες του συστήματος και πως η πολιτεία όφειλε να θωρακίσει την κτηνοτροφία γιατί η επόμενη επιζωοτία θα ήταν καταστρεπτική. Οι επισημάνσεις των γεωτεχνικών αναπτύχθηκαν στις επιστημονικές ημερίδες που έκανε το Γεωτεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδος, αλλά ουσιαστικά δεν εισακούστηκαν, μιας και δεν διαπιστώθηκε καμία υιοθέτηση των συμπερασμάτων που παρήχθησαν. Μάλιστα, αντί να εισακουστεί, το Επιμελητήριο αποκλείστηκε ως επιστημονικός φορέας και από την επιτροπή για την Ευλογιά που δημιούργησε το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης.
Σήμερα, η ευλογιά έρχεται να αναδείξει με τον πιο τραγικό τρόπο πως η ελληνική αιγοπροβατοτροφία (η κρεοπαραγωγή και η γαλακτοπαραγωγή) και η εξαγωγική δυνατότητα των γαλακτοκομικών προϊόντων μας κινδυνεύουν άμεσα και, κάθε ώρα που περνάει, ο κίνδυνος να κηρυχθεί η Χώρα μας και επίσημα ενδημική για την ευλογιά των αιγών και προβάτων έρχεται και πιο κοντά.
Η ευλογιά των αιγοπροβάτων, νόσημα από το οποίο η Ελλάδα ήταν απαλλαγμένη, απειλούσε τη χώρα εδώ και χρόνια, κάνοντας την εμφάνιση της σποραδικά κυρίως στα ανατολικά σύνορα. Από το 2023 όμως καταγράφεται μια αύξηση της συχνότητας εμφάνισης εστιών του νοσήματος σε διάφορες περιοχές (Φθιώτιδα, Λέσβος, Έβρος), ενώ από τον Αύγουστο του 2024 οι νέες εστίες αυξάνονται συνεχώς και έχουν διασπορά σε διάφορα γεωγραφικά διαμερίσματα για να φτάσουμε, τον Σεπτέμβριο του 2025, η κατάσταση να έχει φτάσει σε μια κρίσιμη καμπή.
Στο σημείο αυτό το πρέπει να διευκρινιστούν τα εξής για την ευλογιά των αιγοπροβάτων:
Πρόκειται για ιογενές νόσημα που οφείλεται σε ιούς του γένους Capripoxvirus και το οποίο προκαλεί δραματικές οικονομικές επιπτώσεις στην εγχώρια παραγωγή και την υγεία των αιγοπροβάτων.
Τα αιγοπρόβατα μολύνονται άμεσα ή έμμεσα, με επαφή με άλλα μολυσμένα ζώα ή αντικείμενα καθώς και με αερολύματα και μηχανικά από έντομα.
Ο ιός μπορεί να επιβιώσει στο περιβάλλον για πολλούς μήνες και έχει νοσηρότητα μέχρι 75-100%, με θνησιμότητα που κυμαίνεται (10-85%) ανάλογα και με την ηλικία και την ευαισθησία των ζωών.
Είναι νόσημα που δεν μεταδίδεται στον άνθρωπο και η κατανάλωση κρέατος και γαλακτοκομικών προϊόντων δεν ενέχει κίνδυνο για την δημόσια υγεία.
Τα ζώα θανατώνονται επιτόπου, γιατί οποιαδήποτε καθυστέρηση ή μεταφορά του ζωικού κεφαλαίου αυξάνει γεωμετρικά το ιϊκό φορτίο και την ακτίνα διασποράς της νόσου.
Η νόσος ενδημεί σε πολλές χώρες της Αφρικής, της Μέσης Ανατολής και της Ασίας, ενώ τα τελευταία χρόνια παρατηρούνται επιζωοτίες σε ευρωπαϊκές χώρες όπως η Ελλάδα, η Βουλγαρία, η Ρουμανία και η Ισπανία.
Η ασθένεια της Ευλογιάς κατηγοριοποιείται στην «Κατηγορία Α» σύμφωνα με το EU AHL, γεγονός που απαιτεί άμεσα μέτρα εκρίζωσης μόλις διαγνωστεί.
Η μέθοδος αντιμετώπισης των νοσημάτων της Κατηγορίας Α (ζώνες προστασίας και επιτήρησης, αυστηρά μέτρα βιοασφάλειας, ‘stamping out’) δεν είναι επιλογή των Δ/νσεων Κτηνιατρικής των Κρατών Μελών αλλά προβλέπονται από τα πρωτόκολλά της ΕΕ και την ευρωπαϊκή νομοθεσία (κατ’εξουσιοδότηση Κανονισμός της επιτροπής ΕΕ 2020/687, Κανονισμός ΕΕ 2016/429).
Τα μέτρα που επιβάλλει η ευρωπαϊκή νομοθεσία στηρίζονται στο στρατηγικό στόχο πως, εντός των χωρών-μελών της, η Ευρωπαϊκή Ένωση θέλει να είναι απαλλαγμένη και να παραμένει απαλλαγμένη από συγκεκριμένα νοσήματα όπως η ευλογιά, τα οποία προκαλούν οικονομικές καταστροφές στην παραγωγή της.
Τα μέτρα αυτά είναι πολιτικά συμφωνημένα από τις κυβερνήσεις των κρατών -μελών και στηρίζονται σε επιστημονικά δεδομένα επίσημων επιστημονικών αρχών και οργανισμών όπως η EFSA, o WOAH κ.α., ενώ υπάρχει συνεχής ανατροφοδότηση από τα αποτελέσματα εφαρμογής τους και δεν αποφασίζονται σε τηλεοπτικά πάνελ και εν θερμώ.
Σχετικά με τον εμβολιασμό κατά της Ευλογιάς των αιγοπροβάτων που πολλά ακούγονται το τελευταίο διάστημα αξίζει να ειπωθεί πως:
Γενικά ο εμβολιασμός είναι πάντα ένα εργαλείο της επιστήμης για την διασφάλιση της υγείας τόσο των ανθρώπων όσο και των ζώων.
Το για ποια νοσήματα όμως εμβολιάζουμε, με ποιο εμβόλιο, για ποιο λόγο και με ποιο στόχο είναι μια διαφορετική συζήτηση, που μπορεί να γίνει μόνο αν υπάρχουν όλα τα επιστημονικά και ερευνητικά δεδομένα διαθέσιμα.
Οι χώρες που εμβολιάζουν σήμερα κατά της ευλογιάς των αιγοπροβάτων είναι αυτές που το νόσημα ενδημεί (Ασιατικές, Αφρικανικές). Οι χώρες αυτές εμβολιάζουν με ζωντανό εμβόλιο μειωμένης λοιμογόνου δύναμης και ο στόχος τους είναι κυρίως η επιβίωση του ζωικού τους κεφαλαίου και όχι η ποσότητα και η ποιότητα παραγωγής τους και βέβαια όχι οι εξαγωγές προϊόντων.
Δεδομένου ότι το νόσημα της ευλογιάς των αιγοπροβάτων δεν είναι ενδημικό στις προηγμένες δυτικές χώρες, η διάθεση πόρων και ανθρώπινου δυναμικού για την επιστημονική έρευνα και τεχνολογία παραγωγής εμβολίων δεν αποτέλεσε προτεραιότητα στις χώρες αυτές.
Η πολιτική μη εμβολιασμού της ΕΕ στηρίζεται στο ότι η νόσος έχει εξαιρετική μεταδοτικότητα και ταχεία εξάπλωση, αυξάνοντας έτσι την πιθανότητα να υπάρχει πάντα συνεχής πηγή μόλυνσης και να μην μπορεί να γίνει ακόμη επιστημονικά ο διαχωρισμός εάν η μόλυνση προέρχεται από εμβολιακό ή άγριο στέλεχος.
Αν η χώρα περάσει στον εμβολιασμό, είναι ευθεία παραδοχή πως είναι ενδημική για την ευλογιά οπότε θα έχει τις ανάλογες επιπτώσεις στην εξαγωγή και στη διακίνηση γαλακτοκομικών προϊόντων και ειδικά της φέτας. Η (έστω και για μικρό χρονικό διάστημα) απουσία της φέτας από την αγορά του εξωτερικού θα καλυφθεί άμεσα και οριστικά από τα ανταγωνιστικά λευκά τυριά των άλλων κρατών.
Το ΓΕΩΤ.Ε.Ε. επισημαίνει πως η συζήτηση για τον εμβολιασμό πρέπει να γίνει θεσμικά μεταξύ επιστημόνων, πολιτικής ηγεσίας και Ευρωπαϊκής Επιτροπής, πριν βρεθούμε στη δεινή θέση η Ευρωπαϊκή Επιτροπή να σταθμίσει τον κίνδυνο εξάλειψης του ζωικού κεφαλαίου της Ελλάδας και τον κίνδυνο εξάπλωσης και σε άλλες Περιφέρειες καθώς και σε άλλα κράτη-μέλη και να αποφασίσει τον εμβολιασμό.
Επίσης, αν η χώρα περάσει σε εμβολιασμό, θα πρέπει να υποβάλλει σχέδιο εμβολιασμού προς έγκριση σύμφωνα με τον Καν. 2023/361, όπου θα περιγράφονται με λεπτομέρειες το σκεύασμα, η στρατηγική, οι περιοχές, οι μέθοδοι επιτήρησης, ο χρόνος κλπ. Στην περίπτωση αυτή οι περιοχές που θα εμβολιαστούν δεν θα είναι «ελεύθερες ευλογιάς», με όλες τις συνέπειες και τους περιορισμούς στην εξαγωγή προϊόντων της αιγοπροβατοτροφίας.
Το Εθνικό Κέντρο Ελέγχου της Ασθένειας και η πολιτική ηγεσία του ΥΠΑΑΤ οφείλουν να οργανώσουν ανοιχτή συζήτηση μεταξύ ειδικών Ελλήνων και Ευρωπαίων επιστημόνων, ώστε να συζητηθούν ανοιχτά τυχόν νέα επιστημονικά δεδομένα και να τεθούν ερωτήσεις και να δοθούν απαντήσεις από πλευράς της επιστημονικής κτηνιατρικής κοινότητας.
Το ΥΠΑΑΤ οφείλει επίσημα να συνομιλήσει πριν με την ΕΕ αλλά και με τρίτες χώρες, να συνάψει διακρατικές συμφωνίες με τις χώρες που εξάγουμε προϊόντα από αιγοπρόβατα, να ενημερώσει τους κτηνοτρόφους με ειλικρίνεια πως το εμβόλιο δεν θα υποκαταστήσει τα μέτρα θανάτωσης όταν τα ζώα θα εμφανίζουν κλινικά συμπτώματα και δεν θα τους απαλλάξει από τις υποχρεώσεις τους για τήρηση μέτρων βιοασφάλειας, περιορισμό μετακινήσεων ζωών και προϊόντων μόνο εντός της ζώνης εμβολιασμού κ.α.
Επισημαίνουμε στην πολιτεία όσο και στους κτηνοτρόφους ότι πρέπει να λάβουν υπόψη πως εδώ και 50 χρόνια η χώρα προσπαθεί με εμβολιασμό να απαλλαγεί από ένα σοβαρό νόσημα όπως η Βρουκέλλωση των αιγοπροβάτων (κατηγορίας 2) και δεν το έχει καταφέρει ακόμη. Το γεγονός αυτό είναι ένα ακόμη σημάδι αναξιοπιστίας της χώρας και αποτελεί κακό οιωνό για την όποια επιτυχία μπορεί να ειπωθεί ότι θα έχει ο εμβολιασμός κατά της ευλογιάς.
Σήμερα, ο αριθμός και η διασπορά των εστιών της Ευλογιάς των αιγοπροβάτων είναι τέτοιος που η κτηνιατρική επιστημονική κοινότητα δεν είναι καθόλου αισιόδοξη για την πορεία της. Ο κίνδυνος να κηρυχθεί η χώρα ενδημική έτσι κι αλλιώς είναι υπαρκτός όσο ποτέ άλλοτε και οι σπασμωδικές κινήσεις του «πολέμου των 10 ημερών» (χρονικό διάστημα που είναι ούτως ή άλλως ανεπαρκές για να παράγει σοβαρά αποτελέσματα) που αποφασίστηκε και που καλούν μέσω ΜΜΕ τις υποστελεχωμένες κτηνιατρικές υπηρεσίες του ΥΠΑΑΤ και των Οργανισμών, να υποβαθμίσουν για άλλη μια φορά τις υπόλοιπες, επίσης σημαντικές, εργασίες τους (συντονισμός, έλεγχος τροφίμων, ΖΥΠ, εισαγωγές, εργαστήρια κ.λπ.) και να συνδράμουν τις κουρασμένες και «λεηλατημένες εργασιακά» κτηνιατρικές υπηρεσίες των Περιφερειών, μοιάζει περισσότερο σαν μια «τελευταία έφοδο πριν την παραδοχή της ήττας».
Αν θέλουμε η πολιτεία να κρατήσει την ελπίδα και την κτηνοτροφία ζωντανές πρέπει άμεσα να προχωρήσει στα παρακάτω:
Μέτρα βιοασφάλειας παντού (σε μονάδες, τυροκομεία, επαρχιακό και εθνικό δίκτυο).
Η απολύμανση στις μονάδες και στα τυροκομεία να γίνεται από εγκεκριμένες εταιρείες απολύμανσης.
Καθημερινά ραδιοφωνικά και τηλεοπτικά μηνύματα προς ενημέρωση των παραγωγών για τα μέτρα βιοασφάλειας, καθώς και σχετική ενημέρωση των πολιτών.
Συνδρομή της Αστυνομίας στην εφαρμογή των απαγορεύσεων των μετακινήσεων των ζωών και των λοιπών μέτρων ασφαλείας που εκδίδονται κάθε φορά από τις κτηνιατρικές υπηρεσίες.
Άμεση ενεργοποίηση κρατικών και ευρωπαϊκών χρηματοδοτικών εργαλείων, ώστε να βρεθούν οι απαιτούμενοι πόροι: (α) για την εξυγίανση του ζωικού κεφαλαίου ώστε τα ζώα που θανατώνονται να αποζημιώνονται κοντά στην εμπορική τους αξία και σε σύντομο χρονικό διάστημα (η Ευρωπαϊκή Ένωση προβλέπει τρίμηνη υποχρέωση πληρωμής), και (β) για την απολύμανση των εγκαταστάσεων και την αντικατάσταση των κοπαδιών (όταν το επιτρέψει η επιδημιολογική εικόνα της περιοχής και το αποφασίσει η αρμόδια αρχή).
Κυρώσεις στους παραγωγούς, επιβολή άμεσων προστίμων καθώς και εισαγγελική παρέμβαση για όσους δεν συμμορφώνονται, ούτε αυτή την ύστατη στιγμή, ώστε να εφαρμόσουν τις οδηγίες και τα προβλεπόμενα μέτρα.
Ένταση της ιχνηλάτησης και επιδημιολογικής διερεύνησης με ένταξη και άλλων εργαστηρίων του ΥΠΑΑΤ σε αυτή την κατεύθυνση (υπό την καθοδήγηση του Εθνικού Εργαστήριο Αναφοράς).
Προσλήψεις των απαραίτητων κτηνίατρων και λοιπού προσωπικού σε όλη τη χώρα, με επείγουσες κατ’ εξαίρεση διαδικασίες (ο τελευταίος γραπτός διαγωνισμός έχει αφήσει πολλές ακάλυπτες θέσεις, γι’ αυτό και το ΓΕΩΤ.Ε.Ε. είχε προτείνει την μείωση της βάσης ώστε να καλυφθούν).
Μονιμοποίηση όλων των συμβασιούχων Κτηνίατρων και λοιπού βοηθητικού προσωπικού λόγω εκτάκτων αναγκών.
Ενίσχυση του Κτηνιατρικού Εργαστηρίου Αναφοράς της ΔΚΚΑ σε ό,τι χρειάζεται από ανθρώπινο δυναμικό, εξοπλισμό και αναλώσιμα.
Άμεση διαδικτυακή εκπαίδευση και ενημέρωση όλων των κτηνιατρικών υπηρεσιών στις «καθαρές από Ευλογιά Αιγοπροβάτων περιοχές» για τα Σχέδια Έκτακτης Ανάγκης.
Η πολιτεία ας κατανοήσει πως η εμφάνιση και η εξέλιξη του νοσήματος της Ευλογιάς των Μικρών Μηρυκαστικών στην Ελλάδα δεν ήταν κακοτυχία αλλά νομοτελειακό αποτέλεσμα των πολιτικών που εφαρμόστηκαν διαχρονικά και οδήγησαν σε εγκατάλειψη της κτηνοτροφίας και απαξίωση της Δημόσιας Κτηνιατρικής.
Χθες και όχι σήμερα:
η πολιτεία οφείλει να ακολουθήσει ένα σύστημα αποτελεσματικής προστασίας του ζωικού κεφαλαίου και κατ’ επέκταση της επισιτιστικής ασφάλειας της Χώρας μας. Ένα σύστημα που θα βασίζεται στις διεθνείς στρατηγικές και οδηγίες για τη νόσο όπως του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας των Ζώων (WOAH/ΟΙΕ) και του Παγκόσμιου Οργανισμού Γεωργίας και Τροφίμων (FAO),
οι κτηνοτρόφοι να βοηθήσουν τις οικογένειές τους, το εισόδημά τους και τον τόπο τους, αλλάζοντας τις συνήθειες τους,
ως αρμόδιοι φορείς να οργανώσουμε την συζήτηση με βάση την επιστημονική γνώση και τον στρατηγικό στόχο της Χώρας για την κτηνοτροφία και την διατροφική επάρκεια.
Από το Γεωτεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας
