Η μέλισσα και το περιβάλλον

Η καθιέρωση της 20ης Μαΐου κάθε έτους ως «Παγκόσμια Ημέρα Μέλισσας» μετά από ψήφισμα του ΟΗΕ ήταν το λιγότερο που μπορούσαν να κάνουν τα κράτη-μέλη του Οργανισμού για να αφυπνίσουν τον κόσμο για τη σημασία του εντόμου «μέλισσα».

Των Αθανασίου Αντωνόπουλου και Ευάγγελου Παπά 
Υποψηφίων διδακτόρων μελισσοκομίας, Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών

Η μέλισσα είναι ένα κοινωνικό έντομο που μπορεί να υπάρξει μόνο ως μέλος της κοινωνίας του, του μελισσιού. Η μέλισσα δεν μπορεί να επιβιώσει εκτός κοινωνίας για πολλές ώρες ακόμη και αν έχει στη διάθεσή της τροφή και νερό. 

Η μέλισσα εμφανίζει αρμονική ισορροπία στο εσωτερικό της κοινωνίας της. Συμβάλλει στην επικονίαση των φυτών, παρέχοντας το ένα τρίτο της τροφής του ανθρώπου, με τη μορφή φρούτων και λαχανικών και δίνει χρώμα στη φύση με την ύπαρξη χιλιάδων ανθέων. Μελέτες έχουν δείξει ότι το 80-90% της παραγωγής πολλών δένδρων και φυτών μεγάλης καλλιέργειας οφείλεται στη μέλισσα. Παρότι υπολογίζεται ότι υπάρχει οικονομικό όφελος 150 φορές μεγαλύτερο από την επικονίαση των φυτών συγκριτικά με τη συνολική αξία των άλλων μελισσοκομικών προϊόντων που παράγονται, δε δίδεται η πρέπουσα προσοχή στη συμβολή της μέλισσας στην επικονίαση των ανθέων. Παράλληλα, εκτός από το μέλι, παράγει πλήθος προϊόντων, όπως γύρη, βασιλικό πολτό, πρόπολη, κερί και δηλητήριο. Επιπλέον, η βιοποικιλότητα των φυτικών ειδών στηρίζεται στη συνέργεια των μελισσών. Ο κόσμος του μελισσιού μέχρι σήμερα δεν έχει αποκωδικοποιηθεί πλήρως από τους ερευνητές.

Η ελληνική μυθολογία αναφέρεται όχι μόνο στη μέλισσα, ως θεότητα αλλά και στην αξία των μελισσοκομικών προϊόντων. Σε προϊστορικά σχέδια, απεικονίζεται η συλλογή μελιού από τον άνθρωπο. Η μελισσοκομία ως ανθρώπινη δραστηριότητα φαίνεται να υπάρχει από την πρώιμη αρχαιότητα. Η τέχνη της μελισσοκομίας είναι γνωστή από τα αρχαία χρόνια, με αρχαιότερο πρόσωπο τον μυθικό Αρισταίο, στη συνέχεια έχουμε αναφορές από τα έπη του Ομήρου στο μέλι σαν μία από τις κύριες τροφές καθώς και κατά τις ανασκαφές στην Φαιστό έχουν βρεθεί πήλινες κυψέλες, οι οποίες ανήκουν στην Μινωική εποχή. Ο Ιπποκράτης και ο Δημόκριτος προτείνουν το μέλι ως φάρμακο. Ο Αριστοτέλης μελέτησε την κοινωνία του μελισσιού. Η εύρεση πλήθους νομισμάτων (Κέα, Σίκινος,Έφεσος) και αμφορέων που απεικονίζουν τη μέλισσα ή τον Αρισταίο, αποδεικνύει τη μεγάλη σημασία που είχε η τέχνη της μελισσοκομίας για την οικονομική ζωή των προγόνων μας. 

Παλαιότερα όσοι είχαν ενασχόληση με τη μελισσοκομία ήταν κυρίως φυσιοδίφες, γεωργοί και κάποιοι ερασιτέχνες. Όμως, από το έτος 1852 και μετά με την χρησιμοποίηση της σύγχρονης κυψέλης Langstroth και του πλαισίου Hoffman, η μελισσοκομία σταδιακά πήρε τη σημερινή της μορφή καθώς πολλοί αμερικανοί μελισσοκόμοι εξελίχθηκαν από ερασιτέχνες ή αγρότες σε επαγγελματίες μελισσοκόμους. 

Στις μέρες μας, όμως, η μέλισσα κινδυνεύει. Ως πιθανές αιτίες αναφέρονται: η μείωση των ενδιαιτημάτων, τα γεωργικά φάρμακα, τα παράσιτα, τα παθογόνα και η κλιματική αλλαγή. Γι’ αυτό το λόγο καθίσταται αναγκαία η κινητοποίηση του κόσμου για τις ωφέλειες της μέλισσας στη ζωή του ανθρώπου. Πρέπει να υπάρχουν συνέργειες για την λήψη μέτρων πριν η κατάσταση είναι μη αναστρέψιμη, τόσο για το οικοσύστημα, όσο και για τον άνθρωπο. Η μελισσοκομία είναι από τις ελάχιστες ανθρώπινες οικονομικές δραστηριότητες που είναι φιλική προς το περιβάλλον και συνεισφέρει στην ορθολογική διαχείριση των φυσικών πόρων.