Νέα είδη εντόμων στην Ελλάδα (Hyalomorpha halys, Metcalfa pruinosa κ.α.) - Ζημίες και αντιμετώπιση

Η θερμοκρασία του πλανήτη μας προβλέπεται να αυξηθεί στην διάρκεια των επόμενων 50-100 ετών κατά 1,5 έως 5,5°C, ενώ η συγκέντρωση του διοξειδίου του άνθρακα έχει αυξηθεί κατά περίπου 30% σε σχέση με την προβιομηχανική εποχή.

Η αύξηση  της θερμοκρασίας και του διοξειδίου του άνθρακα της ατμόσφαιρας, μπορεί να έχουν σημαντικές επιδράσεις, είτε άμεσα στη γεωγραφική κατανομή και την αύξηση των πληθυσμών βλαβερών εντόμων, είτε έμμεσα μέσω επιδράσεων στα φυτά ξενιστές και στους φυσικούς εχθρούς.

Σε περιοχές με εύκρατο κλίμα όπως αυτό της χώρας μας, η εξάπλωση και ανάπτυξη των πλείστων εντόμων-εχθρών των καλλιεργειών, περιορίζεται εξ αιτίας κυρίως των χαμηλών θερμοκρασιών και ιδιαίτερα εκείνων που επικρατούν στη διάρκεια του χειμώνα. Αύξηση των θερμοκρασιών του χειμώνα, μπορεί να οδηγήσει αφ’ ενός μεν στην αύξηση του αριθμού των γενεών και αφ’ ετέρου στην εξάπλωση ειδών εντόμων σε νέες περιοχές.

Ακόμη παρατεταμένες περίοδοι ξηρασίας ή βροχοπτώσεων και αυξημένης υγρασίας, μπορεί επίσης να προκαλέσουν αύξηση των πληθυσμών εντόμων. Η αύξηση της συγκέντρωσης του διοξειδίου του άνθρακα μπορεί να επηρεάσει τους πληθυσμούς φυτοφάγων εντόμων, είτε άμεσα μέσω επιδράσεων στη φυσιολογία και την ανάπτυξή τους, είτε έμμεσα μέσω επιδράσεων στα φυτά ξενιστές. Στις πλείστες περιπτώσεις φυτά που αναπτύχθηκαν σε συνθήκες με αυξημένη συγκέντρωση διοξειδίου του άνθρακα, είχαν μεταξύ άλλων αυξημένη συγκέντρωση άνθρακα και μειωμένη συγκέντρωση αζώτου στους ιστούς τους.

Εξ αιτίας των αλλαγών αυτών, τα φυτοφάγα έντομα αυξάνουν την κατανάλωση τροφής (φυτών) προκειμένου να αντισταθμίσουν την χαμηλή σε άζωτο περιεκτικότητά της και ως εκ τούτου προκαλούν μεγαλύτερες ζημίες. Μπορεί επίσης, τα φυτοφάγα έντομα λόγω της χαμηλής περιεκτικότητας της τροφής σε άζωτο, να έχουν μειωμένη ταχύτητα ανάπτυξης και αυξημένη θνησιμότητα από φυσικούς εχθρούς.

Ως αποτέλεσμα της κλιματικής αλλαγής, των ακραίων καιρικών φαινομένων, αλλά και της εύκολης και γρήγορης μετακίνησης ανθρώπων, φυτών και ζώων, τις δύο τελευταίες δεκαετίες έχουν εισέλθει και εγκατασταθεί στη χώρα μας περισσότερα από 60 νέα είδη εντόμων, εκ των οποίων περίπου τα 20 έχουν εξελιχθεί σε σοβαρούς εχθρούς.

Ενδεικτικά αναφέρουμε ορισμένους από τους σοβαρούς αυτούς εχθρούς:

Delia (Phorbia) platura , σε κρεμμύδια

Aleurothrixus fluccosus, σε εσπεριδοειδή

Frankliniella occidentalis, σε φυτά θερμοκηπίου όπως τομάτα και αγγούρι

Metcalfa pruinosa, σε εσπεριδοειδή και άλλα οπωροφόρα

Diabrotica virgifera virgifera, σε αραβόσιτο

Dryocosmus kuriphilus σε καστανιά

Rhynchophorus ferrugineus σε φοινικοειδή

Hyalomorpha halys, σε ροδάκινα και άλλα οπωροφόρα

Ακόμη πολλά είδη βλαβερών εντόμων που είναι ιθαγενή στη χώρα μας, ορισμένες χρονιές, είτε λόγω του ιδιαίτερα ήπιου χειμώνα ή της παρατεταμένης ξηρασίας ή των πολλών βροχοπτώσεων και της υψηλής υγρασίας  στη διάρκεια του θέρους, παρουσιάζουν στη συνέχεια μεγάλους πληθυσμούς.

Για παράδειγμα, τη φετινή χρονιά που χαρακτηρίζεται από έναν ιδιαίτερα ήπιο χειμώνα, μία άνοιξη και ένα θέρος με πολλές βροχοπτώσεις, ιδιαίτερα στη διάρκεια του Ιουνίου και Ιουλίου, εμφανίζονται ιδιαίτερα μεγάλοι πληθυσμοί βλαβερών εντόμων και αντίστοιχες ζημίες.

Για παράδειγμα, παρατηρούνται ιδιαίτερα μεγάλοι πληθυσμοί του δάκου της ελιάς, κυρίως λόγω των πολλών βροχοπτώσεων της άνοιξης και του θέρους. Είναι γνωστό ότι η υψηλή σχετική υγρασία, ευνοεί ιδιαίτερα την ανάπτυξη των ωαρίων των θηλυκών ατόμων του δάκου της ελιάς, με αποτέλεσμα την αύξηση της ωοπαραγωγής  και των πληθυσμών του εντόμου.

Ένα άλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα της φετινής χρονιάς, είναι σύμφωνα με πληροφορίες μας, η  μεγάλη προσβολή των σύκων, από δύο έντομα, τη μύγα των σύκων και τη μύγα της Μεσογείου, στην περιοχή Κύμης Ευβοίας, παρά το γεγονός ότι οι παραγωγοί ακολούθησαν την ίδια καλλιεργητική τακτική όπως κάθε χρόνο. Λόγω της προσβολής από τα έντομα αυτά, τα σύκα καταστρέφονται  και δευτερογενώς μολύνονται από μύκητες και σαπίζουν, με αποτέλεσμα να υπάρχει μεγάλη ποσοτική και ποιοτική μείωση της παραγωγής.

Οι παραγωγοί θα πρέπει να παρακολουθούν τους πληθυσμούς των εντόμων αυτών με κατάλληλες παγίδες, ώστε με τις συλλήψεις των πρώτων ατόμων να γίνονται έγκαιρα επεμβάσεις με κατάλληλα φυτοπροστατευτικά προϊόντα.  Αυτή την περίοδο μελετούμε στο Εργαστήριό μας, στο ΑΠΘ, την αποτελεσματικότητα νέων φυτοπροστατευτικών προϊόντων που είναι σχετικά αβλαβή για τον άνθρωπο, έχουν μικρό κόστος και θα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την προστασία των σύκων από τα έντομα αυτά. Τα αποτελέσματα των ερευνών μας, θα γνωστοποιηθούν στους παραγωγούς, έγκαιρα πριν την έναρξη της νέας χρονιάς.

Επίσης,  μεγάλες ζημίες παρατηρήθηκαν το  φετινό καλοκαίρι σε ροδάκινα από ένα νέο έντομο στην Ελλάδα, το Hyalomorpha halys. Το έντομο αυτό εμφανίστηκε πρόσφατα στη χώρα μας, σταδιακά εγκαταστάθηκε σε ορισμένες περιοχές και τη φετινή χρονιά προκάλεσε μεγάλες ζημίες, κυρίως σε ροδάκινα. Μελετούμε την αντιμετώπιση του  εντόμου αυτού, και πιστεύουμε ότι σύντομα θα έχουμε να προτείνουμε αποτελεσματικές λύσεις αντιμετώπισης.

Ένα άλλο παράδειγμα αποτελεί η εμφάνιση στον κάμπο των Ιρίων στην Αργολίδα, ενός νέου είδους σαλιγκαριού, που προσβάλλει την αγκινάρα Το σαλιγκάρι αυτό πρωτοεμφανίστηκε στην περιοχή Ιρίων, πριν από μία περίπου πενταετία, εγκαταστάθηκε  και εξαπλώθηκε πολύ γρήγορα, προκαλώντας μεγάλες ζημίες στην καλλιέργεια της αγκινάρας.

Συμπερασματικά φαίνεται ότι η κλιματική αλλαγή, τα έντονα καιρικά φαινόμενα και η εύκολη, γρήγορη και μαζική μετακίνηση ανθρώπων, φυτών και εμπορευμάτων, έχουν προκαλέσει τα τελευταία χρόνια την είσοδο και εγκατάσταση δεκάδων νέων εντόμων και άλλων οργανισμών στη χώρα μας, που αποτελούν σοβαρούς εχθρούς των καλλιεργειών.

Καταβάλλεται προσπάθεια από ερευνητικούς φορείς της χώρας μας, για την αντιμετώπιση των βλαβερών αυτών εντόμων με φιλικά προς τον άνθρωπο και το περιβάλλον μέσα, καθώς και για την παρεμπόδιση εισόδου νέων βλαβερών εντόμων. Προς την κατεύθυνση αυτή θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη σημασία στους αυστηρούς ελέγχους των εισαγόμενων φυτών και προϊόντων, ώστε να είναι απαλλαγμένα από έντομα και φυτοποθογόνους οργανισμούς. Με τον τρόπο αυτόν, θα παρεμποδιστεί μέχρι έναν βαθμό, η μελλοντική εισαγωγή και εγκατάσταση νέων βλαβερών ειδών εντόμων και φυτοπαθογόνων μικροοργανισμών στη χώρα μας.

Δημήτρης Κωβαίος

Καθηγητής Εντομολογίας και Κοσμήτορας της Σχολής Γεωπονίας, Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος

Πηγή:presspublica.gr